Choinka – zielone drzewo będące jednym z najważniejszych atrybutów Bożego Narodzenia nie należy do najstarszych elementów polskiej tradycji. Przybyła z Niemiec w XIX wieku, o czym pisze Łukasz Gołębiowski w książce Lud Polski, jego zwyczaje, zabobony, wydanej w roku 1830. Początkowo choinka pojawiła się tylko na zachodnich ziemiach Rzeczypospolitej. Oskar Kolberg w roku 1870 mówi, że w tym czasie nawet w Wielkim Księstwie Poznańskim znana była tylko mieszczanom: „Po miastach tylko (jak to i w Niemczech jest w zwyczaju) wystawiają w wiliję wieczorem i ubiérają dla dzieci drzewka (Christbaum), t. j. chojinkę”. Jan St. Bystroń twierdzi w roku 1936, iż „dawna tradycja polska, czy szlachecka, czy mieszczańska drzewka wigilijnego nie zna, gdyż zjawiło się ono w Polsce właściwie dopiero w ciągu XIX wieku i to raczej w drugiej jego połowie, na wsi zaś dopiero w ostatnich latach”.
…
Kiedy wprowadzono choinki do mieszkań w miastach i do dworów, to stały
się one jakby inną, większą, stojącą na podłodze, formą podłaźnika.
Przecież to w dalszym ciągu były jodły, świerki lub sosny. W naturalny
sposób przeniesiono na nie te same ozdoby, które używano wcześniej do
strojenia podłaźników, a nawet nazwę – to choinka stała się teraz bożym
drzewkiem. A więc nie pojawiła się ona znikąd, nie jest sztucznym,
bezkrytycznym naśladownictwem, jakim obecnie jest choćby celebrowanie
obcego nam kulturowo, amerykańskiego Halloween. Choinka stała się
swojska, jakby istniała u nas od zawsze, szybko wtopiła się w pozostały
kontekst bożonarodzeniowy, zżyła się z innymi zwyczajami związanymi z
Wigilią oraz całym okresem świątecznym i obrosła samodzielnymi
rytuałami.
…
W ostatnich latach pojawiły się dodatkowo nowe trendy, pozwolę sobie
użyć na ich określenie słowa niezbyt poprawnego: „artyzmowe”, chciałbym
za jego pomocą połączyć te wszystkie działania nowoartystyczne, które
traktując choinkę jedynie jako twór estetyczny, pragną odciąć się od
tradycji, symboliki, skojarzeń, zwyczajów, kontekstów, pozbawić
odniesień do sacrum, usunąć treści i bawiąc się jedynie formą drzewka
bożonarodzeniowego, doprowadzać w końcu do jego negacji. Powstają zatem
choinki monochromatyczne zdobione jedynie kokardami lub jednakowymi
bombkami wyłącznie w jednym kolorze – złotym, srebrnym białym,
czerwonym; ta tonacja wybierana jest wyłącznie ze względu na chwilową
modę, odcień obicia mebli, ścian pokoju. Są choinki albinosy, całe
barwione na biało, choinki z drutu skręconego spiralnie na kształt
stożka, choinki z blachy w formie ostrosłupa foremnego, choinki
składające się wyłącznie z instalacji świetlnej skręconej spiralnie i
stożkowo, choinki zbudowane z dwóch płaskich płyt w kształcie trójkątów
równoramiennych przecinających się wzdłuż swoich środkowych. Wszystkie
wymienione przeze mnie przykładowe choinki są w zasadzie antychoinkami,
korespondują z tym nurtem sztuki współczesnej, który nie porządkuje ani
uwzniośla, nie podąża za pięknem, ale żywi się dekonstrukcją, bawi się
formą, żyje skandalem i sieje chaos.
…
Résumé: choinka jest zielonym drzewem iglastym ozdobionym
zawieszonymi na nim lampkami, płodami ogrodu, słodyczami i rozmaitymi
cackami mającymi znaczenie symboliczne, które ukazują radość z
narodzenia Chrystusa-Zbawiciela. Okres jej pobytu w domu zamyka się
pomiędzy Wigilią (24 grudnia), a świętem Epifanii (Objawienia
Pańskiego), nazywanym potocznie Świętem Trzech Króli (6 stycznia), a
najdalej dniem Matki Boskiej Gromnicznej (2 lutego). W polskiej tradycji
tylko taka choinka ma sens. Choć każdy ma prawo umieszczać w swoim domu
co i kiedy zechce, to osoba świadoma swojej tożsamości i szanująca ją,
opierać się będzie na mądrości przekazywanej przez pokolenia.
—
Henryk Mencel
projektant wnętrz w stylu polskim, właściciel firmy „Zamieszkać w dworku”
Modlnica jest takim właśnie miejscem, dzięki Bogu nie pierwszym i nie ostatnim, dla którego historia okazała się łaskawą. Stojący tam do dziś dwór, do czasów wywłaszczenia własność rodu Konopków, szczęśliwym trafem został odrestaurowany w latach 60. XX wieku z przeznaczeniem na „Dom Pracy Twórczej” Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego funkcja od tego czasu uległa zmianie, gdyż obecnie mieści Ośrodek Recepcyjno-Konferencyjny Rektora UJ, jest więc dalej własnością szacownej krakowskiej uczelni. Dzięki tej placówce położona na obrzeżach Krakowa Modlnica stała się ważnym miejscem wielu ważnych spotkań i konferencji kulturalnych a nawet niekiedy politycznych.
Najnowsze książki Marzanny Raińskiej to kolejna publikacja dotycząca architektury dworskiej na terenie Małopolski – książka o charakterze popularno-naukowym, będąca pewnego rodzaju połączeniem wydawnictwa albumowego (książka zawiera około 2000 zdjęć) z przewodnikiem po dworach, ukazującym historię poszczególnych obiektów. W porównaniu z Dworami Małopolski w fotografii archiwalnej, obecna publikacja dotyczy głównie stanu obecnego, co sprawia, że obie pozycje wzajemnie się uzupełniają, ukazując bogaty obraz architektury dworskiej zarówno w przeszłości, jak i w chwili obecnej. Publikacja została podzielona na trzy tomy, obejmujące zasięgi terytorialne:
tom I – podmiejskie dwory Krakowa i powiat krakowski oraz powiaty miechowski, olkuski i proszowicki
tom II – zachodnią część Małopolski (tereny powiatów: chrzanowskiego i oświęcimskiego, wadowickiego i suskiego, nowotarskiego i tatrzańskiego oraz myślenickiego i wielickiego)
tom III – wschodnią część Małopolski (powiaty: limanowski i nowosądecki, gorlicki, bocheński i brzeski, oraz tarnowski i dąbrowski).
Podział ten dokonany został w sposób czysto umowny, wynikający z bogactwa materiału (książka zawiera ponad 300 obiektów, a każdy tom obejmuje 380-400 stron).
Całość wydawnictwa uzupełniają krótkie wstępy o historii poszczególnych regionów, ich mapy pozwalające zlokalizować poszczególne obiekty, indeksy osób i miejscowości, bibliografia. Każdy obiekt posiada również krótki opis w języku angielskim.
Just in case anybody thought Kazimierz would be the serious part of Krakow, pretty much bang in the middle of it you might find an otherwise normal vacant lot permanently occupied by a motley assortment of colourful food stands. Nearby is the city’s tram museum, which has a handy tram ticket machine outside it despite being nowhere near any functioning tram lines. It’s like, no matter how hard it tries, the city just can’t help being odd.
